TruyŒn Trång Quÿnh |
[ñÀu B¢ng Cái BÒ][Câu ñÓ][Dê ñ¿c Có Chºa][CÃy Ru¶ng Chúa LiÍu][Vay TiŠn Chúa LiÍu][Quÿnh Trä ÷n Chúa LiÍu][Dòm Nhà Quan Bäng][Quan TrÜ©ng M¡c L«m][Quÿnh Trä N® Anh Lái ñò][Ông N† Bà Kia][Nh¥t Bã TrÀu][Quÿnh L«m Quan ThÎ][Ch†i Gà][ˆn Tr¶m Mèo][TÜÖng MuÓi CÛng Ngon][Bà Chúa M¡c L«m][Tiên SÜ Th¢ng Bäo Thái][Hút Ch‰t Vì Qûa ñào][Chúa Ngû Ngày][Cây Nhà Lá VÜ©n][Trång Ch‰t Chúa CÛng Bæng Hà]
Quÿnh khi còn bé Ƕ bäy
tám tu°i, chÖi nghÎch Çã khác ngÜ©i, lÃy tàu chuÓi làm c©, lá sen làm
l†ng, Quÿnh låi tinh ranh; trÈ con trong làng m¡c lØa luôn.
M¶t hôm tr©i tháng tám, sáng træng, Quÿnh chÖi v§i lÛ trÈ ª sân, b‡ng
Quÿnh bäo:
- Chúng bay làm kiŒu tao ngÒi, rÒi tao ÇÜa Çi xem m¶t ngÜ©i ÇÀu to b¢ng
cái bÒ.
LÛ trÈ tܪng thÆt, tranh nhau làm kiŒu rܧc Quÿnh Çi bäy, tám vòng quanh
sân, mŒt thª không ra hÖi. Quÿnh thÃy th‰ bäo:
- ñÙng Ç®i Çây, tao Çi châm lºa soi cho mà xem.
LÛ trÈ s® quá, không dám xem, chÌ nh»ng ÇÙa l§n ª låi . Quÿnh lÃy lºa
th¡p Çèn xong Çâu ÇÃy, rÒi thò ÇÀu che ng†n Çèn, bäo lÛ trÈ:
- Kìa! Trông vào vách kia kìa! Ông to ÇÀu Çã ra ÇÃy !
Anh nào cÛng nhìn nh§n nhÖ nh§n nhác, thÃy bóng ÇÀu Quÿnh ª vách to b¢ng
cái bÒ thÆt. LÛ trÈ bi‰t Quÿnh xÕ, quay ra b¡t Quÿnh làm kiŒu
ÇŠn. Quÿnh chåy vào trong buÒng Çóng kín cºa låi, kêu Àm lên. Ông bÓ
tܪng là trÈ Çánh, cÀm roi chåy ra, lÛ trÈ chåy tán loån.
M¶t hôm, nhà có gi‡,
làm thÎt l®n m©i khách khÙa Çông l¡m. ThÃy Quÿnh hay nghÎch, ai cÛng chòng
ghËo chÖi. ñÜÖng lúc Quÿnh xem làm thÎt l®n, có m¶t ông Tú tên lá Cát
thÜ©ng t¿ phø hay ch» chåy ljn béo tai, bäo:
- Tao ra m¶t câu ÇÓi, ÇÓi ÇÜ®c tao tha cho:
- L®n cÃn æn cám tÓn (1)
Quÿnh ÇÓi ngay:
- Chó khôn ch§ c¡n càn (2)
Ông Tú låi ra m¶t câu n»a, câu này có š t¿ phø mình là ông Tú:
- Tr©i sinh ông Tú Cát (3)
Quÿnh låi ÇÓi:
- ñÃt nÙt con b† hung
Ông Tú phäi l«m, tÎt m¡t. M†t ngÜ©i cÜ©i Àm cä lên.
(1) CÃn là quÈ cÃn, TÓn là quÈ tÓn trong bát quái . ñây lÃy nghïa l®n cÃn
(chºa) mà æn tÓn cám.
(2) Khôn là quÈ khôn, Càn là quÈ càn cÛng trong bát quái, Çây lÃy nghïa con
chó khôn ch§ c¡n càn, c¡n bÆy .
(3) Cát còn có nghïa là tÓt; hung còn có nghïa là xÃu .
Quan tÜ thiên xem thiên væn,
thÃy vŠ ÇÎa phÆn tÌnh Thanh có m¶t ngôi sao sáng, ch¡c ª ÇÃy có ngÜ©i
tài, nhÜng không bi‰t làng nào, m§i tâu vua. Vua giao cho Çinh thÀn xét.
Có m¶t vÎ tâu:
- Xin tÜ cho tÌnh thÀn Thanh Hoá sÙc m‡i làng phäi ti‰n m¶t con dê
Ç¿c chºa, hån m¶t tháng, không có thì trÎ t¶i.
Trát vŠ ljn làng, các cø kÿ lão lo sÓt vó, nhÃt là ông thân sinh ra
Quÿnh låi càng s®, ông ta là huyng thÙ trong làng, tÃt phäi t¶i trܧc. Ông
ta vŠ phàn nàn nhà vua Çòi nh»ng chuyŒn oái oæm.
Quÿnh thÃy bÓ buÒn rÀu m§i hÕi:
- Hôm nay thÀy có viŒc gì mà không ÇÜ®c vui?
Ông bÓ ÇÜÖng b¿c mình liŠn m¡ng:
- ViŒc làng, viŒc nܧc, trÈ con bi‰t gì mà hÕi?
Quÿnh nhÃt ÇÎnh hÕi cho ra, ông bÓ phäi k‹ th¿c cho nghe. Quÿnh nghe xong,
thÜa:
- Con tܪng viŒc gì, chÙ viŒc Ãy thì thÀy không phäi lo! Nhà vua b¡t
mua m¶t con, chÙ b¡t mua mÜ©i con cÛng có. Xin thÀy cÙ ra nhÆn l©i v§i làng,
chÒng cho con træm quan tiŠn Ç‹ con Çi mua. Không thì mình chÎu t¶i cho
cä làng.
Ông bÓ thÃy con nói th‰, lå l¡m, nhÜng nghï bøng: "Ta thº nghe trÈ
con xem sao!" m§i Çánh liŠu ra nhÆn v§i làng, làm t© cam Çoan, Çem
tiŠn vŠ bäo con Çi mua.
Sáng s§m, hai bÓi con khæn gói, com n¡m, vác chøc quan tiŠn ra Thæng Long
mua dê. ñ‰n nÖi, Quÿnh nói v§i bÓ hÕi dò xem hôm nào vua ng¿ chÖi phÓ.
Hôm Çó, Quÿnh dÆy thÆt s§m, lén xuÓng dܧi c°ng cºa ñông n¢m ch¿c.
ñ®i ljn quá ng†, nghe ti‰ng xe ng¿a quan quân di xình xÎch trên
c°ng, Quÿnh liŠn khóc oà lên. VØa lúc xa giá Çi qua, vua nghe ti‰ng
trÈ khóc mà không thÃy ngÜ©i, sai lính Çi tìm, lôi ÇÜ®c Quÿnh ª dܧi
cÓng lên. Vua hÕi:
- Sao mày låi chui xuÓng cÓng?
Quÿnh giä v© không bi‰t là vua, nói:
- ThÜa ông, tôi thÃy xe ng¿a Çông, s® ch‰t chËt nên tránh xuÓng cÓng.
- Th‰ tåi sao khóc?
- ThÜa ông, mË tôi ch‰t Çã ba næm nay mà mãi không thÃy bÓ tôi ÇÈ
Ç‹ có em mà ¤m nên tôi khóc!
- Th¢ng này m§i dª hÖi chÙ! Làm gì có Çàn ông ÇÈ bao gi©.
- ThÜa ông, m§i rÒi tôi thÃy các cø làng tôi rû nhau Çi mua dê Ç¿c chºa
Ç‹ ti‰n vua. Dê Ç¿c chºa ÇÜ®c thì ch¡c bÓ tôi cÛng ÇÈ ÇÜ®c.
Vua và các quan Çi h¶ giá ÇŠu bÆt cÜ©i, bi‰t ÇÙa bé này có tài,
Ùng vào ngôi sao sáng, liŠn thܪng tiŠn và tha cho dân làng không
phäi cÓng dê Ç¿c chºa n»a.
Lúc Quÿnh còn là h†c
trò nhà nghèo, phäi ra ÇŠn Sông xin cÃy rë. Quÿnh khÃn và xin âm dÜÖng
xem Chúa thuÆn lÃy gÓc hay lÃy ng†n. Ban ÇÀu chúa thuÆn lÃy ng†n thì
Quÿnh trÒng r¥t thÙ khoai lang. ñ‰n lúc ÇÜ®c æn, Quÿnh Çào lÃy cû,
còn bao nhiêu dây ng†n Çem n¶p chúa
LÀn thÙ hai, xin âm dÜÖng, Chúa thuÆn lÃy gÓc Ç‹ ng†n cho Quÿnh, thì
Quÿnh trÒng các thÙ lúa. ñ‰n mùa g¥t, Quÿnh c¡t lÃy bông, còn bao nhiêu
gÓc rå Çem n¶p Chúa.
Chúa hai lÀn m¡t h®m, tÙc l¡m, song Çã trót hÙa rÒi, không bi‰t làm
th‰ nào ÇÜ®c. LÀn thÙ ba, Quÿnh ljn xin thì Chúa bäo lÃy cä gÓc,
lÅn ng†n, còn khúc gi»a cho Quÿnh, Quÿnh v© kêu ca:
- ChÎ lÃy th‰ thì em còn ÇÜ®c gì n»a!
KhÃn Çi khÃn låi mãi, Chúa nhÃt ÇÎnh không nghe, Quÿnh vŠ trÒng r¥t
ngô, ljn kÿ bÈ ngô, bao nhiêu b¡p Quÿnh gi» låi, còn ng†n và gÓc
thì Çem n¶p Chúa.
Chúa m¡c mÜa Quÿnh ba lÀn, Çòi låi ru¶ng, song trong ba vø này, Quÿnh Çã
ki‰m ÇÜ®c cái vÓn to rÒi.
Låi m¶t lÀn Qùynh vào
y‰t ÇŠn, thÃy chúa có nhiŠu tiŠn, trông sܧng m¡t, ÇÎnh vay.
Quÿnh khÃn:
- Em Ƕ này túng l¡m, chÎ có tiŠn Ç‹ không, xin cho em vay Ç‹ em
buôn bán, ki‰m ít l©i.
Nói rÒi, khÃn dài âm dÜÖng: "SÃp thì chia tÜ, chÎ cho em vay m¶t phÀn,
ngºa thì chia ba, chÎ cho m¶t phÀn, chÎ mà thuÆn cho m¶t nºa thì xin nhÃt âm
nhÃt dÜÖng."
ThÃy Ç¢ng nào Quÿnh cÛng vay ÇÜ®c, mà š Chúa thì không muÓn cho vay,
vì bi‰t ÇÜ®c là cho vay, Quÿnh së không trä, liŠn cÙ làm cho hai
ÇÒng tiŠn quay tít, ch£ng sÃp mà cÛng ch£ng ngºa.
Quÿnh thÃt th‰ v‡ tay reo:
- TiŠn múa Chúa cÜ©i,th‰ là chÎ b¢ng lòng cho em vay cä rÒi!
Nói xong, vác h‰t cä tiŠn vŠ.
G¥p khoa thi, Quÿnh ra Ùng
thi. ñÜ©ng Çi qua ÇŠn Sông, Quÿnh vào y‰t Chúa, xin Chúa phù h¶ cho,
LJ thì xin trä lÍ. Quÿnh ra thi, quä nhiên LJ thÆt. Vinh qui vŠ,
Quÿnh mua m¶t con bò mË, m¶t con bò con, Çem ljn lÍ, Quÿnh quÿ xuÓng
låy, rÒi d¡t con bò mË Ç‰n bu¶c vào tay ngai mà khÃn r¢ng:
- Chúa có lòng thÜÖng phù h¶ cho Quÿnh ÇÜ®c LJ, nay g†i là có m¶t
con bò Ç‹ trä lÍ. Xin Chúa nhÆn cho. Chúa là chÎ, xin lÍ con l§n, còn con
nhÕ, em xin Çem vŠ khao dân.
Nói rÒi, d¡t con bò vè. Con bò mË thÃy d¡t mÃt con Çi, lÒng lên chåy theo,
làm ngai Chúa Ç° l°ng ch°ng, long gÅy cä. Quÿnh cÜ©i nói:
- ChÎ thÜÖng em nghèo, trä không lÃy, thì em xin Çem vŠ vÆy.
Nói rÒi d¡t cä hai mË con bò vŠ.
ñÒn r¢ng Quÿnh xinh cùng
th©i v§i ThÎ ñi‹m. Quan Bäng sinh ra thÎ ñi‹m, dåy h†c trò Çông
l¡m. Quÿnh ngày ngày giä v© ljn xem bình væn, Ç‹ ngÃp nghé cô
ñi‹m. h†c trò bi‰t š, vào thÜa v§i quan Bäng, ngày b¡t vào
hÕi .
Quÿnh thÜa:
- Tôi là h†c trò, thÃy trÜ©ng quan l§n bình væn, tôi ljn nghe tr¶m.
Quan Bäng nói:
- Ta bi‰t h‰t rÒi, anh ÇØng giä danh h†c trò mà b¡t chܧc tuÒng
chim chu¶t. Có phäi h†c trò thì ta ra cho m¶t câu ÇÓi, không ÇÓi ÇÜ®c
thì Çánh Çòn!
Quÿnh vâng.
Quan Bäng ra m¶t câu:
- Th¢ng qu› ôm cái dÃu, ÇÙng cºa khôi nguyên
Quÿnh Ùng khÄu ÇÓi ngay:
- Con m¶c d¿a cây bàng, dòm nhà bäng Nhãn
Quan Bäng thÃy Quÿnh xuÃt khÄu thành chÜÖng có bøng yêu, gi» Quÿnh låi nuôi
æn h†c. Quÿnh h†c tÃn t§i l¡m, kÿ nào væn cÛng ÇÜ®c džc. TØ
ngày trÜ©ng quan Bäng có Quÿnh, bao nhiêu h†c trò danh sï ÇŠu phäi
nhÆn Quÿnh tài giÕi hÖn cä.
Quan Bäng thÃy Quÿnh h†c giÕi, có š muÓn gä cô ñi‹m cho, mà cô
ñi‹m nghe cÛng thuÆn.
Quÿnh bi‰t r¢ng cô ñi‹m vào tay mình rÒi, thoä ÇÜ®c ܧc
nguyŠn, song tính tinh nghÎch, cÙ Çùa c®t luôn. Cô ñi‹m ÇÙng Ç¡n,
thùy mÎ không Ùa ch§t nhä, Quÿnh låi càng ghËo dai.
Khi vào trÜ©ng thi, không
mÃy lúc Quÿnh ngÒi yên, trong lŠu cÙ Çeo Óng quy‹n Çi vÄn vÖ gÀn
ÇÜ©ng thÆp Çåo. Quan trÜ©ng bi‰t Quÿnh hay ch», thÃy Çi nhung nhæng thì
hÕi:
- ñã làm xong ÇÜ®c bài chÜa, ÇÜa xem?
Quÿnh thÜa:
- M§i xong ÇÜ®c vài Çoån, nhÜng mà thÓi l¡m, không th‹ ngºi ÇÜ®c, xin
các ông ÇØng xem!
Quan trÜ©ng thÃy Quÿnh muÓn giÃu, m§i bäo:
- ThÓi thì thÓi cÙ ÇÜa Çây!
Quÿnh thÜa:
- Quä thÓi thÆt, ÇÜa ra s® các quan bÜng mÛi không kÎp!
Các quan không tin, cho là Quÿnh nhún mình, nhÃt ÇÎnh Çòi xem cho ÇÜ®c. BÃt
Ç¡c dï, Quÿnh phäi nói to:
- Tôi nói thÆt, các quan không nghe, xem xong ÇØng có trách tôi nhé!
RÒi trao Óng quy‹n cho các quan. Không ng© Quÿnh hoà cÙt vào nܧc Çái
Ç‹ trong Óng, b¡t châu chÃu bÕ vào tØ bao gi©, lúc các quan mª ra, nó
bay tung lên bÄn cä quÀn áo, chåy không kÎp.
Quÿnh cÜ©i Àm lên:
- Tôi Çã nói th¿c, låi cÙ Çòi xem! Các quan giÆn l¡m, nhÜng không lÃy
lš gì b¡t l‡i ÇÜ®c Quÿnh.
ñ‰n kÿ thi H¶i, chúa TrÎnh cÙ ép Quÿnh Çi thi Ç‹ lÃy Trång. Quÿnh
không thi‰t. Chúa ép mãi, phäi nghe. Lúc vào thi, làm væn xong, còn thØa
giÃy, Quÿnh vë ng¿a, vë voi vào sau quy‹n, rÒi ÇŠ mÃy câu thÖ r¢ng:
Væn chÜÖng phú løc Çã xong rÒi, ThØa giÃy làm chi ch£ng vë voi. T§ có m¶t
ÇiŠu xin bäo thÆt Ai mà cÜ©i t§ nó æn bòi! Làm th‰ cÓt cho phåm
trÜ©ng quy, không lÃy LJ ÇÜ®c.
Quÿnh Çi Çò ngang thÜ©ng
chÎu tiŠn, lâu quá hóa nhiŠu, không trä ÇÜ®c.
Lúc anh lái Çò ljn Çòi, Quÿnh bäo:
- ¯ Ç®i ÇÃy, mai ta trä.
RÒi mua tre nÙa, lá gÒi làm m¶t cái nhà bè ª gi»a sông, trong ÇŠ m¶t
câu: ñ... mË th¢ng nào bäo th¢ng nào!
Và phao Àm lên r¢ng Çó là lÀu y‰t thÖ cûa Trång.
ThÃy nói thÖ Trång, thiên hå nô nÙc kéo nhau Çi xem. ñi Çò ra ljn nÖi,
thÃy Ƕc m¶t câu nhÜ th‰, chán quá liŠn Çi Çò vŠ. NgÜ©i khác
g¥p hÕi thì chÌ trä l©i: "Ra mà xem!"
Th‰ là thiên hå càng thÃy lå, càng xô nhau ra xem. Anh lái Çò chª
h‰t chuy‰n n† ljn chuy‰n kia không kÎp, trong ba bÓn ngày,
ÇÜ®c không bi‰t bao nhiêu tiŠn.
ñÜ®c mÃy hôm, Quÿnh d« nhà bè, bán låi cho anh lái Çò. Anh lái Çò trØ
n®. Quÿnh m¡ng:
- Anh còn n® ta thì có, ai làm cho anh mÃy hôm chª ÇÜ®c bÃy nhiêu tiŠn?
Anh lái Çò m§i nhÆn ra, liŠn cám Ön Quÿnh rÒi rít và xin trä Çû
tiŠn.
Ÿ làng Quÿnh có mÃy
ngÜ©i tÃp t‹nh công danh, nay cÀu mai cøc nh© Quÿnh gây d¿ng cho, may ra
ÇÜ®c tš phÄm hàm Ç‹ khoe v§i làng nܧc. M¶t hôm, Quÿnh ª kinh Çô
vŠ, sai ngÜ©i m©i mÃy anh Ãy låi bäo:
- Gi© có dÎp may, nào các anh có muÓn làm ông n† bà kia thì nói ngay.
ThÃy Quÿnh ngÕ l©i nhÜ th‰, anh nào cÛng nhÜ mª c© trong bøng, tranh nhau
nhÆn trܧc.
Quÿnh bäo:
- ñÜ®c các anh vŠ nhà thu x‰p khæn gói, rÒi låi Çây uÓng rÜ®u
mØng v§i ta, mai theo ta ra kinh Çô s§m.
Anh nào anh nÃy lÆt ÇÆt vŠ nhà, vênh váo, Ç¡c chí l¡m, có anh vŠ
ljn c°ng, thÃy v® Çang làm løng lam lÛ, liŠn bäo v®:
- ´t nºa làm nên ông n† bà kia, không ÇÜ®c lam lÛ th‰ mà ngÜ©i ta
cܩi cho.
V® hÕi:
- Bao gi© làm quan mà khoe váng lên th‰?
- Nay mai thôi, s¡p sºa khæn gói Ç‹ mai Çi s§m!
Nói xong, v¶i vàng låi nhà Quÿnh Çánh chén. Anh nào anh nÃy uÓng say tít,
rÒi m‡i anh n¢m m¶t xó. ñ‰n khuya, Quÿnh sai ngÜ©i Çem võng, võng anh
n† vŠ nhà anh kia, anh kia vŠ nhà anh n†, nói dÓi r¢ng: Say
rÜ®u ng¶ cäm phäi bôi dÀu xoa thuÓc ngay không thì oan gia!
Các "bà l§n" Çang mÖ màng trong giÃc m¶ng, thÃy ngÜ©i gõ cºa mà
låi nói nh»ng chuyŒn giÆt mình nhÜ th‰, m¡t nh¡m m¡t mª, tܪng là
chÒng, ôm xÓc ngay vào nhà, không kÎp châm Çèn Çóm, rÒi nào bôi vôi, nào
xoa dÀu, miŒng lÄm bÄm: "RÜ®u Çâu mà rÜ®u khÓn, rÜ®u kh° th‰!
Ngày mai lên ÇÜ©ng mà bây gi© còn say nhÜ th‰ này! Nh© phúc Ãm có làm
ÇÜ®c ông n† bà kia thì cÛng låi tiŠn toi thôi!"
Xoa bóp cho ljn sáng, nhìn thì hoá ra anh láng giŠng, các bà ngÄn
ngÜ©i mà các anh Çàn ông kia låi càng thËn, cÙ cúi gÀm m¥t xuÓng cút
th£ng. VŠ nhà thÃy v® mình cÛng Çang ngÄn ngÜ©i, ÇÕ m¥t tía tai, v¶i
nói ngay:
- Ai ng© nó... xÕ th‰! Tܪng ông n† bà kia là th‰ nào! Thôi
kŒch ljn già!
M¶t ông quan vào quán ngÒi
bŒ vŒ l¡m, Quÿnh giä làm h†c trò xác, mon men ljn ÇÙng bên,
hÍ thÃy quan æn mi‰ng trÀu nào nhä bã ra thì låi cúi xuÓng nh¥t.
Quan hÕi:
- Mày là ai ?
- BÄm, tôi là h†c trò.
- H†c trò sao låi lÄn thÄn th‰?
- BÄm, chúng tôi thây phÜÖng ngôn thÜ©ng nói: "MiŒng kÈ sang có gang
có thép!",chúng tôi nh¥t xem gang thép nhÜ th‰ nào .
Quan thÃy Quÿnh có š xÜ®c, ra oai thét:
- ñã xÜng là h†c trò, thì phäi ÇÓi ngay câu phÜÖng ngôn Ãy Çi, ÇÓi
ÇÜ®c thì tha cho, không së Çánh Çò!
Quÿnh røt tè thÜa:
- BÄm quan khó l¡m!
Quan låi quª:
- Khó thì khó cÛng phäi ÇÓi!
- BÄm quan con xin ÇÓi .
- Nói mau!
Quÿnh m§i džc:
- ñÒ nhà khó vØa nh† vØa thâm.
Quan ngÒi l¥ng Çi rÒi ÇÕ m¥t nói:
- ¯ ÇÓi cÛng chÌnh, nhÜng mà xÃc l¡m.
Có m¶t ông quan thÎ (1) Çåi
nÎnh thÀn, ÇÜ®c Chúa TrÎnh yêu l¡m. Ông ta thÜ©ng ljn chÖi nhà Quÿnh,
thÃy sách gì cÛng mÜ®n xem, mà ít khi trä. Quÿnh ghét cay ghét Ç¡ng, ÇÎnh
chÖi xÕ m¶t bÆn cho chØa. Quÿnh bèn lÃy giÃy tr¡ng Çóng thành quy‹n
sách Ç‹ s¤n. M¶t hôm, thÃy bóng quan thΠǢng xa, Quÿnh giä v© cÀm
sách xem, Ç®i khi ông ta ljn nÖi thì giÃu Çi. Quan thÎ thÃy Quÿnh giÃu,
ng« là sách lå, Çòi xem Quÿnh bäo:
- Sách nhäm có gì mà xem.
Quan thÎ næn nÌ mãi cÛng không ÇÜ®c, vŠ tâu v§i Chúa. Chúa Çòi Quÿnh
sang hÕi. Quÿnh Çám ch¡c là Çò vŠ chuyŒn quy‹n sách, m§i lÃy
bút viêt mÃy câu vào sách bÕ vào tráp khoá låi, rÒi sang hÀu. Quä nhiên
nhÜ th‰. Quÿnh tâu:
- Không có sách gì lå, ch¡c thÎ thÀn tâu man v§i Chúa Çó.
Chúa thÃy Quÿnh chÓi, låi càng tin là Quÿnh có sách lå, b¡t phäi Çem trình.
Quÿnh sai ngÜ©i vè Çem tráp sang, mª ra, chÌ thÃy có m¶t quy‹n sách
mÕng. Quÿnh røt rè không dám ÇÜa. Chúa bäo:
- CÙ ÇÜa ta xem. N‰u sách lå thì ta thܪng, mà có phäi sách can phåm
thì ta cÛng xá cho, ÇØng ngåi .
Quÿnh ÇÜa ra . Chúa mª ra xem, chÌ thÃy có mÃy câu:
"Chúa vÎ thÀn vi‰t: Vi cÓt tÙ ÇÎch, vi cÓt tÙ ÇÎch. ThÎ thÀn qui
nhÎ tÃu vi‰t: ThÀn phong chÌ phát, thÀn phông chÌ phát".
Chúa ngÅm låi không bi‰t nghïa ra làm sao, bäo Quÿnh c¡t nghïa thì Quÿnh
røt rè tâu:
- Sách Ãy là sách nhäm nhí cûa ti‹u thÀn chÌ xem khi buÒn, s® c¡t nghïa
ra rác tai Chúa!
Chúa nhÃt ÇÎnh không nghe, b¡t Quÿnh c¡t nghïa cho ÇÜ®c.
Quÿnh vâng lŒnh tâu v§i Chúa, câu Ãy nghïa là:
"Chúa hÕi thÎ thÀn r¢ng: làm xÜÖng cho sáo, làm xÜÖng cho sáo. ThÎ
thÀn quÿ mà tâu r¢ng: "Tôi may ngón tóc, tôi may ngón tóc".
Quÿnh c¡t nghïa, nhÜng chúa vÅn chÜa hi‹u ra, låi hÕi:
- ña Çành nghïa Çen là nhÜ th‰, nhÜng š tÙ th‰ nào ?
Quÿnh tûm tÌm cÜ©i không dám nói. Chúa và quan thÎ ÇÙng hÀu bên càng g¥ng
hÕi. Quÿnh m§i tâu:
- Xin chúa džc Çäo låi thì ra nghïa, nhÜng mà tøc l¡m. BÃy gi© Chua v§i
quan thÎ m§i bi‰t Quÿnh l«m, bäo Quÿnh mang sách vŠ.
Quÿnh ra, quan thÎ chäy theo trách Quÿnh nhåo cä Chúa, th¿c là ngÜ©i vô phu,
vô quân.
Quÿnh dáp låi r¢ng:
- Ngài bäo tôi là vô phu, vô quân thì b†n thÜòng thÎ Ç©i HÆu Hán là
gì? Tôi Çã giÃu mà ngài cÙ nÎnh Ç‹ Çòi ra cho ÇÜ®c thì l‡i tåi
ai ?
Quan ThÎ tÎt m¡t.
B†n quan thÎ, gà thÆt
không có (1) mà låi cÙ hay ch†i gà. Nghe nói Quÿnh ch†i gà v§i sÙ
Tàu th¡ng, h† liŠn mang gà ljn nhà Quÿnh, ch†i thº m¶t vài
c¿a chÖi. Quÿnh vÓn ghét b†n quan thÎ, tØ chÓi, nói là không có gà,
nhÜng h† nhiÍu mãi, phäi Ø và hËn ljn mai di b¡t gà vŠ së
ch†i. Bên láng giŠng có m¶t con gà trÓng th‰n, Quÿnh mÜ®n mang
vè.
Sáng s§m, mª m¡t dÆy, Çã thÃy quan thÎ Çem gà låi rÒi. Quÿnh sai b¡t gà
trÓng thi‰n Çem ra ch†i. VØa giao mÕ ÇÜ®c m¶t vài nܧc, thì gà quan
thÎ Çá cho gà trÓng thi‰n m¶t c¿a vào bøng v« hÀu læn c° ch‰t ngay.
Quan thÎ v‡ tay reo:
- Th‰ mà ÇÒ r¢ng gà cûa Trång hay, ch†i ÇÜ®c gà Tàu, gi© m§i
bi‰t ÇÒn láo cä!
Quÿnh ch£ng cãi låi, chÌ nói:
- Các ngài nói phäi, trܧc gà tôi ch†i hay l¡m, nhÜng tØ khi tÓi
thi‰n Çi, thì nó ÇÓn Ç©i ra th‰!
RÒi ôm gà mà than thª: "KhÓn nån thân mày, gà ôi! Tao Çã bäo thân
phÆn may không dái thì chÎu trܧc Çi cho thoát Ç©i, låi con ngÙa nghŠ
làm gì cho ljn n‡i th‰! Thôi mày ch‰t cÛng Çáng Ç©i, còn ai
thÜÖng n»a, gà ôi!"
Các quan thÎ nghe th‰, xÃu h°, ôm gà cút th£ng.
Nhà vua có m¶t con mèo
quš l¡m, xích b¢ng xích vàng và cho æn nh»ng ÇÒ mÏ vÎ.
Quÿnh vào chÀu, trong thÃy, b¡t tr¶m vŠ, cÃt xích vàng Çi mà bu¶c xích
s¡t, nhÓt m¶t ch‡, ljn b»a thì Ç‹ hai bát cÖm, m¶t bát thÎt
cá, m¶t bát rau nÃu ÇÀu tôm. Mèo ta quen æn mi‰ng ngon chåy ljn bát
cÖm thÎt cá ch¿c æn. Quÿnh cÀm s¤n roi, hÍ æn thì Çánh. Mèo Çói quá,
phäi æn bát rau nÃu ÇÀu tôm. NhÜ th‰, ÇÜ®c hÖn nºa tháng, dåy Çã
vào khuôn, m§i thä ra.
Vua mÃt mèo, ti‰c quá, cho ngÜ©i Çi tìm, thÃy nhà Quÿnh có m¶t con giÓng
hŒt, b¡t Quÿnh Çem mèo vào chÀu. Vua xem mèo, hÕi:
- Sao nó giÓng mèo cûa trÅm th‰? Hay khanh thÃy mèo cûa trÅm ÇËp b¡t Çem
vŠ, nói cho thÆt!
- Tâu bŒ hå, bŒ hå nghi cho hå thÀn b¡t tr¶m, thÆt là oan, xin bŒ
hå Çem ra thº thì bi‰t.
- Thº th‰ nào? Nói cho trÅm nghe .
- Muôn tâu bŒ hå, bŒ hå phú quš thì mèo æn thÎ æn cá, còn hå
thÀn nghèo túng thì mèo æn cÖm v§i ÇÀu tôm, rau lu¶c. Bây gi© Ç‹ hai
bát cÖm Ãy, xem nó æn bát nào thì bi‰t ngay.
Vua sai Çem ra thº. Con mèo chåy th£ng ljn bát cÖm rau, æn såch.
Quÿnh nói:
- Xin bŒ hå lÜ®ng cho, ngÜ©i ta phú quš thì æn cao lÜÖng mÏ vÎ, bÀn
tiŒn thì cÖm hÀm rau dÜa. Mèo cÛng vÆy, phäi theo chû.
RÒi låy tå Çem mèo vŠ.
Chúa TrÎnh quanh næm æn toàn
sÖn hào, häi vÎ, chä thi‰u thÙc gì, mà vÅn không thÃy ngon miŒng.
Môt hôm, Quÿnh túc tr¿c, Chúa bäo:
- Ta æn Çû cûa thÖm vÆt lå, mà không bi‰t ngon. NgÜÖi có bi‰t thÙ
gì ngon thì nói cho ta hay?
- Tâu Chúa, Chúa Çã xÖi mÀm Çá chÜa å?
- VÎ Ãy ngon l¡m à?
- Då, ngon l¡m.
- ThÆt nhÜ th‰ thì làm Ç‹ ta n‰m thº xem?
Qušnh sai ngÜ©i lÆp tÙc Çi lÃy "mÀm Çá" vŠ ninh nhØ Ç‹
làm ÇÒ ng¿ th¿c, còn mình thì lûi vŠ nhà lÃy m¶t l† tÜÖng ngon,
m¶t Çïa muÓi tr¡ng. L† tÜÖng thì bÎt thÆt kÏ ngoài ÇŠ hai ch»
"ñåi phong" Çem sang giÃu m¶t ch‡.
Chúa Ç®i lâu, thÃy Çói bøng, hÕi:
- MÀm Çá Çã chín chÜa ?
Quÿnh thÜa:
- ChÜa ÇÜ®c.
ChÓc chÓc, Chúa låi hÕi, Quÿnh tâu:
- ThÙ Ãy phäi cho thÆt chín, không thì lâu tiêu.
Khuya, Chúa låi hÕi. Quÿnh bi‰t Chúa Çói l¡m rÒi, m§i tâu:
- Xin Chúa hãy xÖi tåm vài thÙ dã vÎ này, còn mÀm Çá xin dâng sau.
RÒi truyŠn d†n cÖm tÜÖng v§i muÓi dâng lên. Chúa Çang Çói, æn ngon
miŒng. Trông thÃy l† ÇŠ hay ch» "ñåi phong" lÃy làm lå.
Chúa hÕi:
- MÀm ñåi phong là mÀm gì mà ngon th‰?
- BÄm là ÇÒ dã vÎ thÜ©ng dùng.
- Là gì, nói lên cho ta bi‰t?
- BÄm tÜÖng å?
- NgÜÖi ÇŠ hai ch» ñåi phong là nghïa là sao?
- BÄm ñåi phong là gió l§n, gió l§n thì Ç° chùa, Ç° chùa thì tÜ®ng lo,
tu®ng lo là l† tÜÖng.
- Lâu nay ta khong æn, quên mÃt cä vÎ, sao ngon th‰?
- Tâu Chúa, quä không sai. Lúc Çói thì æn gì cÛng ngon, no thì không thÃy
gì vØa miŒng!
Chúa cÜ©i bäo:
- NgÜÖi nói phäi. Th‰ ra ngÜÖi làm cho ta thÆt Çói Ç‹ æn cho
bi‰t ngon, ch٠dži mÀm Çá thì bi‰t ljn bao gi© cho chín.
M¶t bà Chúa có nhan sæc mà
tính kiêu ngåo, Çi ra chÖi phÓ phÜ©ng thÃy ai trái š là sai lính b¡t
Çánh liŠn. Quÿnh l»ng th»ng Çi chÖi, g¥p kiŒu Chúa. GÀn ÇÃy có cái
ao bèo. Quÿnh v¶ vàng chåy xuÓng cÀu ao ÇÙng Çá nܧc chÖi.
Chúa bi‰t Quÿnh, thÃy chÖi lÄn thÄn nhÜ th‰ m§i hÕi:
- Ông làm gì Çó?
Quÿnh ngÄng lên thÜa:
- Tôi ª nhà buÒn quá, ra ao Çá bèo chÖi!
Chúa ÇÕ m¥t tía tai, bÕ Çi.
M¶t hôm, Quÿnh cho ngÜ©i ra
bäo các hàng thÎt là ngày mai Trång Ç¥t tiŒc th‰t các quan, cÀn
m‡i hàng bán cho mÃy cân, nhÜng phäi thái s¤n cho Ç« mÃt công ngÜ©i
nhà. Các hàng thÎt mØng r«, sáng hôm sau Çã thái thÎt ÇÀy nhà ch© ngÜ©i
nhà Trång ljn lÃy. Ai ng© Ç®i mãi ljn trÜa mà cÛng ch£ng thÃy ai,
h† bèn t§i nhà Trång thì nhà v¡ng tanh, ch£ng có khách khÙa gì cä. HÕi
Trång thì Trång bäo không bi‰t: "Ch¡c là có ÇÙa nào muÓn l«m bà
con Çây. CÙ g†i th¢ng nào bäo thái mà chºi".
B†n hàng thÎt tÙc mình vŠ réo g†i th¢ng bäo thái mà chºi:
- Tiên sÜ th¢ng bäo thái! Ti‰n sÜ th¢ng bäo thái!
Bäo thái là niên hiŒu vua Lê Dø Tông (1720-1726). Thành thº vua bÎ chºi
m¶t b»a inh cä phÓ.
Quÿnh cÆy tài, Çùa cä v§i
chúa, không tØ ai. M¶t hôm, lúc túc tr¿c trong cung, có ngÜ©i Çem Çâng vua
m¶t mâm Çào, g†i là "Çào trÜ©ng th†", Quÿnh thûng thÌnh
låi gÀn, lÃy m¶t quä, ngÒi æn, gi»a Çông Çû m¥t vua quan, mà làm nhÜ
không trông thÃy ai cä. Vua quª, giao xuÓng cho các quan nghi t¶i. Các quan
chi‰u theo luÆt "mån quân" tâu nghÎ träm. Quÿnh quÿ xuÓng tâu
r£ng:
- ñinh thÀn nghÎ t¶i hå thÀn nhÜ vÆy, thåt là Çúng luÆt, không oan, song xin
Hoàng thÜ®ng r¶ng dung cho hå thÀn ÇÜ®c nói vài l©i rÒi ch‰t cho thÕa!
Vua phán:
- ¯, muÓn nói gì cho nói!
- Muôn tâu bŒ hå, hå thÀn có bøng tham sinh, s® sÓ ch‰t non, thÃy quä
g†i là quä "trÜ©ng th†" thèm quá tܪng æn vào ÇÜ®c sÓng
lâu nhÜ Bánh T°, Ç‹ ÇÜ®c th© nhà vua cho tÆn trung. Không ng© nuÓt
chÜa khÕi mÒm mà ch‰t Çã ljn c°! Hå thÀn tr¶m nghï nên ÇŠ
tên quä Ãy là quä "Çoän th†" thì phäi hÖn, và xin nhà vua trÎ
t¶i ÇÙa dâng Çào ÇÈ trØ kÈ xu nÎnh.
Vua nghe Quÿnh tâu phäi, bÆt cÜ©i tha t¶i cho.
M¶t bu°i trÜa, Quÿnh vào
hÀu Chúa, không thÃy Chúa ª cung, hÕi thÎ vŒ, thì ra Chúa ÇÜÖng giÃc.
Quÿnh không ÇÜ®c ti‰p, s¤n bút nghiên, ÇŠ ngay hai ch» vào tÜ©ng
rÒi giª ra vŠ.>BR>
Lúc Chúa dÆy ra công ÇÜ©ng, thÃy ª tÜ©ng có hai ch» "ng†a
sÖn" nét m¿c hãy còn ܧt, không bi‰t ai ÇŠ và cÛng không
bi‰t nghïa làm sao, hÕi thÎ vŒ m§i hay Quÿnh ÇŠ. ñ‰n bu°i
hÀu chiŠu, Çông Çû các quan, Chúa hÕi, không ai tán ÇÜ®c, phäi
triŒu Quÿnh ljn.
Quÿnh ljn, Chûa hÕi . Quÿnh thÜa:
- Hai ch» Ãy có nghïa gì sâu s¡c Çâu, hå thÀn cÙ lÃy nghïa Çen mà
vi‰t, không dám có š tÙ gì hi‹m hóc cä.
- CÙ c¡t nghïa cho ta nghe, không hŠ chi mà ngåi.
Quÿnh ngÆp ngØng mãi, m§i nói:
- Ch» "ng†a" nghïa là "n¢m", "n¢m" h£n khong ai
n¢m không, tÃt phäi ngáy, ch» "sÖn" nghïa là "núi",
"núi" ¡t phäi có Çèo, vÆy h®p hai ch» làm m¶t thì nghïa là
"ngáy Çèo".
Cä triŠu thÀn ai cÛng cÜ©i. Chúa cÛng bÆt cÜ©i. Tan hÀu, các quan trách
Quÿnh:
- May mà Chúa r¶ng lÜ®ng, chÙ không thì hôm nay ông mÃt ÇÀu!
Quÿnh cÜ©i không nói gì.
Quÿnh nhiŠu lÀn thÃt lÍ
v§i chúa, nên trܧc Chúa quš tr†ng bao nhiêu thì sau låi ghét bÃy
nhiêu. Quÿnh thÃt Chúa ghét, låi càng trêu t®n.
M¶t lÀn, Chúa sai lính ljn kéo Ç° nhà Quÿnh. Quÿnh thÃy lính ljn
thì bäo:
- Chúa sai các anh ljn kéo Ç° nhà ta thì các anh cÙ viŒc kéo, không
ÇÜ®c reo, ÇÜ®c cÜ©i, ai mà reo cÜ©i thì ta c¡t lÜ«Î
- NghŠ kéo n¥ng thì phäi reo hò, không dô ta, không hò khoan ÇÓ ai kéo
ÇÜ®c. B† lính phäi chÎu vŠ không.
Låi m¶t lÀn n»a, Chúa sai lính ljn Ìa gi»a nhà Quÿnh. Quÿnh cÀm dao ra
bäo lính:
- Chúa sai các anh ljn Ìa gi»a nhà ta, thì cÙ viŒc Ìa, nhÜng cÃm
Çái, anh nào mà Çái ta c¡t dái Çi.
·a ai mà nhÎn Çái ÇÜ®c, b†n lính phäi c¡p Çít vŠ. Có m¶t vài anh
lá, nghe thÃy th‰, Çái ª trܧc nhà, rÒi m§i ljn Ìa, låi Çem gáo
dØa ÇŠ phòng. Quÿnh thÃy nó lÆp mÜu trܧc, Çành chÎu nhÜng trong bøng
cæm l¡m, bèn ki‰m cách xÜ®c låi Chúa. ít lâu sau, Quÿnh Çi mua m¶t cây
cäi thÆt to sai ngÜ©i Çem dâng, làm cÖm chúa xÖi. Khi Quÿnh vào hÀu, Chúa
hÕi cäi Çâu mà to lå th‰ và khen ngon.
Quÿnh thÜa:
- Cäi nhà trÒng, trܧc nó không to mÃy, nh© Ƕ n† Chúa sai lính
ljn Ìa nhà thÀn, thÀn Çem phân Ãy bón cho, nên l§n b°ng lên th‰.
Cây nhà lá vÜ©n Çem dâng Ç‹ chúa xÖi.
Chúa TrÎnh tái m¥t låi.
TØ ngày Ãy Chúa có bøng
ghét Quÿnh. ñÜ®c mÜÖi hôm, Chúa Çòi Quÿnh vào thÎ y‰n, ÇÎnh Çánh
thuÓc Ƕc cho ch‰t. Quÿnh bi‰t Chúa cæm vŠ mÃy chuyŒn trܧc,
lÀn này Çòi vào thÎ y‰n ch¡c là có chuyŒn. Lúc Çi d¥n v® con r¢ng:
- Hôm nay ta vào hÀu y‰n Chúa, lành ít, d» nhiŠu. Ta có mŒnh
hŒ nào, thì không ÇÜ®c phát tang ngay, cÙ phäi Ç‹ ta vào võng, c¡t
hai ÇÙa quåt hÀu, rÒi g†i nhà trò vŠ hát, Ç®i bao gi© phû Chúa
phát tang thì ª ngoài hãy phát tang.
D¥n xong, lên võng Çi.
Quÿnh vào ljn cung, Çã thÃy Chúa ngÒi ÇÃy rÒi. Chúa bäo:
- Lâu nay không thÃt m¥t, lòng ta khát khao l¡m. VØa rÒi, có ngÜ©i ti‰n
häi vÎ, ta nh§ ljn ngÜÖi, Çòi vào æn y‰n, ngÜÖi không ÇÜ®c tØ.
Quÿnh bi‰t Chúa thù vŠ cây cäi hôm n†, không æn không ÇÜ®c.
VØa n‰m m¶t mi‰ng thì Chúa hÕi:
- Bao gi© Quÿnh ch‰t?
Quÿnh thÜa:
- Bao gi© Chúa bæng hà thì Quÿnh cÛng ch‰t.
ˆn xong, Quÿnh thÃy trong ngÜ©i khang khác, cáo xin vŠ. VØa vŠ
ljn nhà thì t¡t hÖi. V® con cÙ theo l©i Quÿnh d¥n mà làm. Chúa sai
ngÜ©i dò xem Quÿnh có viŒc gì không, thÃy Quÿnh ÇÜÖng n¢m võng nghe
nhà trò hát, mà ngÜ©i nhà thì Çi låi vui vÈ nhÜ thÜ©ng, vŠ tâu v§i
Chúa. Chúa liŠn Çòi ÇÀu b‰p lên hÕi xem Çánh thuÓc th‰ nào mà
Quÿnh không viŒc gì.
Chúa æn thº, ÇÜ®c m¶t chÓc thì Chúa læn ra ch‰t.
Nhà Quÿnh nghe thÃt trong dinh Chúa phát tang, thì ª nhà cÛng phát tang. Chúa
và Trång ÇÜa ma m¶t ngày. Th‰ m§i bi‰t Quÿnh ch‰t ljn c°
còn lØa ÇÜ®c Chúa m§i nghe.
NgÜ©i Ç©i vŠ sau có câu thÖ: - Trång ch‰t Chúa cÛng bæng hà - DÜa
gang ÇÕ Çít thì cà ÇÕ trôn.
Created & Maintained by Thanh Hà
LAST UPDATE ( MAY 8, 1999 --- 6:00 P.M. )
This Page Has Been Visited (Since May 7, 1999):